Konferencja Food Forum Questions&Answers

Nukleotydy dietetyczne – mało znane wsparcie dla organizmu

Nukleotydy to niezbędne cząsteczki, które pełnią wiele kluczowych funkcji w organizmie. Budują DNA i RNA, umożliwiając zapis i przekazywanie informacji genetycznej, a także biorą udział w przemianach energetycznych, regulacji enzymów, przekazywaniu sygnałów komórkowych i tworzeniu koenzymów. Dzięki nim możliwe są procesy regeneracji i naprawy tkanek. Coraz większe zainteresowanie budzą nukleotydy dietetyczne, które wspierają metabolizm, wzmacniają odporność, wpływają na odpowiedź immunologiczną i wspomagają rozwój organizmu. Nic dziwnego, że zyskują popularność jako składnik suplementów – szczególnie w okresach obniżonej odporności. Czym właściwie są? Czy okażą się przełomem w profilaktyce zdrowotnej? Ich właściwości zdecydowanie zasługują na uwagę.

Nukleotydy dietetyczne – co to?

Nukleotydy to niewielkie, ale niezwykle istotne biologicznie cząsteczki, które stanowią podstawowe jednostki strukturalne kwasów nukleinowych – DNA i RNA. Odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu organizmu, ponieważ jako prekursory kwasów nukleinowych budują nici DNA i RNA, w których zawarte są, przechowywane oraz przekazywane wszystkie informacje genetyczne niezbędne do prawidłowego działania i rozwoju organizmu.

Określenie „nukleotydy dietetyczne” nie jest całkowicie precyzyjne i może wprowadzać w błąd. Nukleotydy to związki, które organizm człowieka potrafi wytwarzać samodzielnie, czyli syntetyzować endogennie. Pełnią one ważną rolę w procesach wzrostu i rozwoju komórek, zwłaszcza tych, które charakteryzują się intensywnym metabolizmem i wysoką aktywnością podziałową – jak komórki układu odpornościowego czy przewodu pokarmowego, w tym wątroby.

Z dietetycznego punktu widzenia, znajomość budowy nukleotydu jest istotna, ponieważ jego składniki – zasady azotowe, cukry i grupy fosforanowe – mogą być syntetyzowane endogennie, ale w pewnych stanach organizm może wykazywać zwiększone zapotrzebowanie na ich prekursory, co uzasadnia zainteresowanie nukleotydami w suplementacji.

W skład nukleotydu wchodzi:

1. Część cukrowa (pentoza) – znajduje się w centrum struktury nukleotydu. W zależności od rodzaju kwasu nukleinowego przyjmuje postać rybozy – w przypadku RNA i deoksyrybozy – w przypadku DNA.
2. Zasada azotowa – to cząsteczka zawierająca azot, przyłączona do cukru. Wyróżniamy dwie grupy zasad:
   • Puryny: adenina (A), guanina (G),
   • Pirymidyny: cytozyna (C), tymina (T) – obecna tylko w DNA, oraz uracyl (U) – obecny tylko w RNA.
3. Grupa fosforanowa – przyłączona do pentozy, może występować w jednej lub kilku kopiach. Liczba grup fosforanowych wpływa na funkcję biologiczną nukleotydu, szczególnie w kontekście przenoszenia energii (np. ATP – adenozynotrójfosforan).

Zanim jednak powstanie nukleotyd, najpierw tworzy się nukleozyd, czyli połączenie cukru z zasadą azotową, do którego następnie dołączana jest grupa fosforanowa.

Choć zarówno DNA, jak i RNA zbudowane są z nukleotydów, różnią się one zarówno sekwencją, jak i funkcją. DNA pełni funkcję magazynu informacji genetycznej i występuje głównie w jądrze komórkowym oraz mitochondriach (jako dziedziczony po matce mtDNA). RNA natomiast uczestniczy aktywnie w procesach odczytu i realizacji informacji genetycznej, m.in. w syntezie białek.

Nukleotydy – rola w organizmie

Nukleotydy, choć niewielkie pod względem strukturalnym, odgrywają fundamentalną rolę w funkcjonowaniu ludzkiego organizmu. Stanowią podstawowe jednostki budulcowe kwasów nukleinowych – DNA i RNA – które przechowują, przekazują i regulują informacje genetyczne, determinując wszystkie procesy biologiczne zachodzące w komórkach.

1. Regeneracja i odbudowa tkanek
   Jedną z najważniejszych funkcji nukleotydów jest udział w intensywnych procesach regeneracyjnych. Są niezbędne w tworzeniu nowych komórek, co ma kluczowe znaczenie w gojeniu ran, odnowie nabłonka śluzowego czy regeneracji tkanek po infekcjach i urazach. Wysokie zapotrzebowanie na nukleotydy występuje zwłaszcza w obrębie szybko dzielących się tkanek – np. w przewodzie pokarmowym, szpiku kostnym czy układzie odpornościowym.
2. Wsparcie układu odpornościowego
   W stanach zwiększonego zapotrzebowania – takich jak infekcje, stany zapalne czy okresy rekonwalescencji – organizm potrzebuje większej ilości nukleotydów, by móc efektywnie wspierać proliferację limfocytów, odbudowę komórek odpornościowych i utrzymanie homeostazy immunologicznej. W takich momentach dostarczanie nukleotydów z zewnątrz (egzogennie, z diety lub suplementów) może wspomagać powrót do zdrowia i skracać czas rekonwalescencji.
3. Udział w metabolizmie energetycznym
   Nukleotydy są także nośnikami energii – przykładem jest trifosforan adenozyny (ATP), który zasila większość procesów komórkowych, takich jak synteza białek, transport substancji przez błony komórkowe czy skurcz mięśni. Bez ATP komórki nie byłyby w stanie funkcjonować, a organizm nie mógłby wykonywać podstawowych czynności życiowych.
4. Regulacja aktywności enzymów i sygnalizacja komórkowa
   Nukleotydy wpływają również na aktywność enzymów i działają jako cząsteczki sygnałowe w obrębie komórek. Uczestniczą w procesach fosforylacji, aktywacji białek oraz regulacji cykli komórkowych – czyli mechanizmów warunkujących prawidłowy wzrost, podział i różnicowanie się komórek.
5. Wzrost i rozwój organizmu
   Ze względu na swoją rolę w syntezie DNA i RNA, nukleotydy są niezbędne dla prawidłowego rozwoju organizmu – zarówno u dzieci, jak i u dorosłych w stanach zwiększonego zapotrzebowania. Są nieodzowne w rozwoju tkanek, narządów oraz w utrzymaniu prawidłowego działania układów: pokarmowego, immunologicznego i krwiotwórczego.

Są szczególnie ważne dla szybko dzielących się komórek, takich jak komórki układu odpornościowego czy jelit. Dlatego też nukleotydy zyskują coraz większe zainteresowanie jako potencjalny składnik wspierający funkcje organizmu – nie tylko na poziomie genetycznym, ale też ogólnoustrojowym.

Nukleotydy dietetyczne – źródła pokarmowe

Nukleotydy mogą być syntetyzowane w organizmie człowieka (tzw. synteza de novo), odzyskiwane z rozpadu kwasów nukleinowych, a także dostarczane z zewnątrz – z pożywieniem lub suplementami. Choć nie są one klasyfikowane jako niezbędne składniki diety, ich znaczenie wzrasta w stanach zwiększonego zapotrzebowania, np. przy intensywnym wzroście, rekonwalescencji, chorobach przewodu pokarmowego czy osłabionej odporności. Jakie pokarmy są bogate w nukleotydy?

Nie istnieją oficjalne normy dziennego spożycia nukleotydów, jednak szacuje się, że zdrowa, zrównoważona dieta może dostarczać od 1 do 2 g tych związków dziennie. Ilość efektywnie przyswojona przez organizm zależy od indywidualnych zdolności trawiennych, enzymatycznych i wydolności metabolicznej przewodu pokarmowego.

Nukleotydy dla wsparcia jelit

Nukleotydy odgrywają istotną rolę w regeneracji jelit, szczególnie w kontekście ich funkcji w enterocytach – komórkach jelita cienkiego, które charakteryzują się szybkim podziałem komórkowym i wysokim zapotrzebowaniem na syntezę DNA i RNA. Proces ten jest szczególnie intensywny w okresach naprawy przewodu pokarmowego po infekcjach, urazach czy w stanach niedożywienia, kiedy wymagana jest szybka regeneracja tkanek.

Zasoby nukleotydów w jelitach są ograniczone w porównaniu z innymi tkankami organizmu, a ich synteza w nich jest niewielka, zwłaszcza jeśli chodzi o puryny, które są kluczowe dla procesów proliferacyjnych. Ponieważ enterocyty mają ograniczoną zdolność do syntezowania puryn de novo, suplementacja nukleotydami staje się ważnym wsparciem dla regeneracji jelita cienkiego, zwłaszcza w okresach zwiększonego zapotrzebowania na te cząsteczki.

Badania kliniczne potwierdziły, że suplementacja nukleotydami może przynieść korzyści pacjentom w stanie krytycznym, z urazami, obniżoną odpornością, a także z przewlekłymi chorobami żołądkowo-jelitowymi. Dodatkowo, podanie nukleotydów w mieszankach dla niemowląt, które nie mogą być karmione naturalnie, przyspiesza dojrzewanie przewodu pokarmowego oraz wspomaga rozwój układu immunologicznego, co stanowi istotny element w żywieniu niemowląt.

Suplementacja nukleotydami ma również korzystny wpływ na mikrobiotę jelitową. Badania wykazały, że dodanie nukleotydów do pożywki hodowlanej stymuluje wzrost bifidobakterii – korzystnych bakterii probiotycznych, które chronią jelita przed patogenami.

Ponadto, porównanie preparatów dla niemowląt, które zawierały nukleotydy, z tymi, które ich nie zawierały, wykazało korzystniejsze proporcje mikroflory jelitowej w grupie niemowląt karmionych mieszanką wzbogaconą nukleotydami. Niemowlęta te miały wyższy odsetek bifidobakterii i niższy stosunek niekorzystnych bakterii, takich jak Bacteroides Porphyromonas Prevotella.

Dzięki tym badaniom, możemy wnioskować, że suplementacja nukleotydami wspiera nie tylko regenerację jelit, ale także pomaga w utrzymaniu zdrowej mikrobioty jelitowej, co jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania układu pokarmowego i odpornościowego.

Nukleotydy. Opinie badaczy

Coraz więcej dowodów naukowych wskazuje na istotną rolę egzogennych nukleotydów jako składnika wspierającego prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego i przewodu pokarmowego. Choć organizm ludzki jest zdolny do syntezy nukleotydów de novo, w sytuacjach zwiększonego zapotrzebowania – takich jak stres fizjologiczny, infekcje, urazy, intensywny wysiłek fizyczny czy niedożywienie. Badania dowodzą, że endogenna synteza może być niewystarczająca, szczególnie w szybko proliferujących tkankach, jak jelita czy układ immunologiczny. Co jeszcze wykazują badania nad nukleotydami?

W praktyce klinicznej nukleotydy mogą być stosowane wspomagająco w dietoterapii pacjentów:

W przypadku Helicobacter pylori dieta nie tylko łagodzi objawy jak ból, zgaga czy wzdęcia, ale może także wpłynąć na mechanizmy molekularne odpowiedzialne za rozprzestrzenianie się bakterii w żołądku. Wspomagając równowagę mikrobioty jelitowej, odpowiednia dieta może zwiększać skuteczność terapii antybiotykowej, redukując ryzyko powikłań związanych z terapią oraz nasilenie efektów ubocznych.

• z chorobami zapalnymi jelit (IBD),
• z zespołem jelita drażliwego (IBS),
• po operacjach chirurgicznych przewodu pokarmowego,
• w czasie rekonwalescencji po infekcjach wirusowych i bakteryjnych,
• w niedożywieniu lub przy zaburzeniach wchłaniania,
• w stanach immunosupresji,
• u sportowców – w celu wsparcia regeneracji i odporności.

1. https://food-forum.pl/artykul/nukleotydy-dietetyczne-i-laktoferyna-innowacyjne-rozwiazanie-w-gabinecie-dietetyka
2. https://food-forum.pl/artykul/maslan-sodu-i-nukleotydy-dietetyczne-agenci-specjalni-wspierajacy-jelita
3. https://food-forum.pl/artykul/nukleotydy-dietetyczne-wsparcie-w-dietoterapii-chorob-i-zaburzen-metabolicznych-immunologicznych-i-neurologicznych
4. https://food-forum.pl/artykul/nukleotydy-dietetyczne-jako-brakujacy-element-dietoterapii
5. https://food-forum.pl/artykul/nukleotydy-dietetyczne-i-laktoferyna-innowacyjne-rozwiazanie-w-gabinecie-dietetyka-1